Röportaj: Hüseyin Geylani Akdaş       

Dünya’yı etkisi altına alan COVID-19 Pandemi sürecinde en çok etkilenen sektörlerin başında esnaf ve sanatkarlar geliyor. Hem insan sağlığı hem de Pandemi tedbirleri kapsamında işyerleri uzun süre kapalı kaldı. Gümüşhane esnafından hastalık sebebiyle kaç kişi vefat etti ve en çok etkilenen meslek gurubu hangileri oldu?

Tabi esnaf olarak kaç kişi vefat ettiğiyle ilgili bir veri tutulmadı. Ama standartlara göre Gümüşhane’de Türkiye ortalamasının yine altında diyebiliriz. Bu Covıd-19 döneminde en çok etkilenen meslek grupları arasında lokantacı esnafımız, berber esnafımız, internet cafeler, kahveci esnafımız ve servisçiler diğer esnafımız en çok etkilenen meslek grupları bunlar pandemi sürecinde uzun bir kapalı kaldı. En çok bu gruplar etkilendi.    

COVID-19 krizi kapıya dayandığı günlerde, yani 11 Mart 2020’ye kadar olan dönemde üyelerinizin, küçük esnafın durumu nasıldı?

Yani küçük esnaf krizin içerisindeydi. Dünyada yaşanan global kriz küçük esnafımızı da etkiledi. Ama yine de Gümüşhane deyimiyle kendi yağında kavruluyordu. Küçük esnafımız yani Gümüşhane esnafı aslında Türkiye standartlarında baktığımız zaman devlete olan vergi borcunu SGK borcunu ve diğer borçlarını aksatmadan ödemeye çalışan ender illerin başında geliyor. Yani bizim esnafımızın devlete çoğu zaman borcu olmaz. Kendi eşine kendi akrabasına borç yapar ama devlete olan borcunu ödemeye çalışır.   

Hükümetin COVID-19 sürecinde açıkladığı ekonomik desteklerden Gümüşhane esnafı ne düzeyde yararlanabildi?

Hükümetimizin pandemi sürecinde verdiği desteklerden Gümüşhane esnafımızın en üst seviyede yararlandığını söyleyemeyiz.  Çünkü ekonomik destek paketlerinden faydalanmak için belirlenen kriterlere uymayan esnaflarımız da vardı. Esnaflarımızın az yada çok vergi ve SGK borçları olduğundan dolayı faydalanamadılar. Yaşanan bu global krizden esnaflarımızın da azda olsa kurumlara borcu vardı. Onun için tüm esnaflarımızın faydalandığını söyleyemeyiz.

COVID-19 hastalığında sona yaklaşılırken, bu kez de Türkiye ekonomik kriz yaşamaya başladı. Dövizde yüksek dalgalanmalar, elektrik, doğalgaz fiyatları arttı. Bununla birlikte asgari ücrete zam yapılarak Bağ-Kur ve SSK primleri arttı. Pandemi sürecinde yaklaşık 1 yıl kapalı kalan esnaf sanatkarlar bu artışlardan nasıl etkilendi?

Tabi ki Devlet 2022 yılı başında asgari ücrete bir zam yaptı. Yapılan zam diğer yıllara göre çok daha yüksek oldu. Asgari ücrete yapılan zam neredeyse yüzde 50’ye yakın maaşlarda bir artışa sebep oldu. Asgari ücrete yapılan artışla birlikte vatandaşın cebine girmeden elektrik, doğalgaz ve akaryakıt zamlarıyla erimiş oldu. Bizler burada devleti, hükümeti eleştirmemiz söz konusu değil çünkü dünyada ekonomik bir kriz var. Rusya ile Ukrayna arasında yaşanan savaşın etkileri sadece bizim ülkemizde değil tüm dünyayı etkilemiş durumda. Doğalgaz ve petrol fiyatlarındaki fiyat artışları bizim esnafımızı da etkiledi. Savaştan dolayı petrol fiyatları sürekli yükselince nakliye fiyatları arttı ve toptancı esnafı ürünlere zam yapınca da günlük tüketim maddeleri yükseldi. Fiyat artışı olunca vatandaşlarımızın alım gücünü düşürdü.

Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla birlikte bu iki ülkenin Dünya’nın en önemli petrol ve doğalgaz tedarikçisi olması sebebiyle özellikle petrolün varil fiyatları tavan yaptı. Bu durum ister istemez fiyatlara yansımaya başladı. Temel gıda maddelerinde artışlar yaşandı. Tüketiciler stokçu esnafı suçlarken, perakende satıcıları ise girdi fiyatlarının yüksekliğinden kaynaklandığını söylüyor bu kriz durumundan nasıl çıkarız?

Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla birlikte enerji fiyatlarının ve akaryakıt fiyatlarının tavan yapmasına sebep oldu. Bu artış haliyle iğneden ipliğe her şeye zam demektir. Çünkü Gümüşhane için söylüyorum. İlimizde üretim çok yoktur.  Yerli üretim dışında pestil köme imalatımızın dışında ki bütün her şey dışarıdan geliyor. İl dışarıdan geldiğinde öncelikle nakliye işin içerisine giriyor. Nakliyede yakıtla olduğuna göre her şeye zam geldi. Fırıncılarımızdan tutun lokantacılarımıza sanayi esnafımıza taksici dolmuşçu esnafımıza kadar hepsinin bu açıdan büyük bir sıkıntı yaşadığını görüyoruz. Petrol fiyatlarında bir miktar düşme oldu ancak geçen yıl ile bu yıla baktığımız zaman akaryakıt fiyatlarında 3-4 kat arttı. Geçtiğimiz yıl 7 lira civarında olan motorin fiyatı 21-22 liraya kadar yükseldi. Ancak taşıma sektöründe esnafımızın kazancı 3 kat artmadı.  Esnafımız nakliye ve diğer fiyat artışlarını günlük olarak tüketim fiyatlarına yansıtamayınca da bu zararı kendi sermayesinde karşılamak zorunda kaldı ve mağduriyeti arttı.

Temel gıda maddelerinin üretici toptancı ve perakendeciler tarafından stoklandığına inanıyor musunuz?

Bütün televizyonlar da haberleşme kanallarında bunun böyle olduğu görülüyor.  Yani gerçekten stok yapılıyor. Gümüşhane bazında düşündüğün zaman biz Gümüşhane’ye bu stokçuların çok olduğuna inanmıyoruz. Bizim esnaf ve sanatkarımızın stokçuluk yaptığına inanmıyorum. Zaten bu süreci yönetmek için de Valilik tarafından bir birim kuruldu. Komisyon bu konuda merkezi hükümet tarafından yapılan yönlendirme ile beraber sürekli denetlemeler yapıyor. 

Stokçuluk yapan toptancı ve perakendeci esnaflara bir mesajınız var mı?

Biz dünyada kendimize yetecek ender ülkelerden bir tanesiyiz. Tarım olsun doğal kaynaklar olsun diğer kaynaklar olsun ender ülkelerden bir tanesiyiz. Bizim bu tür şeylere aslında ihtiyacımız yoktur. Biraz da suni gündem yapılıyor. Dolasıyla bunun ekonomiye yansıması farklı oluyor. Bu sanal zahiri bir gündem olduğuna inanıyorum. Bu çok gitmeyecektir. Devlet bunun önlemini alacaktır diye düşünüyorum.    

Esnafa destek amaçlı verilen 25 bin TL’lik krediyle ilgili detayları paylaşır mısınız?

Bizim esnafımız maksimum seviyede kullanamadı dediğim gibi kriteri tutan esnafımızın sayısı çok azdı. Yani bunu kullanmamak için örneğin esnaf kefalet kooperatif de para almamak şartı vardı. Şu şartlarda kooperatiften para çekmemiş esnaf çok yok. Dolasıyla bu krediden bizim esnafımız optimum seviyede faydalanamadı.

Esnafın kredi kefalet kooperatiflerinden kullandığı kredilerin ertelenmesiyle ilgili detayları paylaşır mısınız?

Vadesini ötelememiz gerekiyordu. Vatandaşın 6 ayda ödeyeceği örnek olarak 10 bin liralık bir ödeme varsa bunun 9 aya ötelenmesi gerekiyor. En son ödeyeceği taksitinde 3 ay ötelenmesi gerekiyordu. Yada işte 6 ay ertelenme olduysa 6 ay öteleme gerekirdi. Fakat kredi borcu kalan taksitlerine eşit şekilde yansıtılarak ertelendi. Esnafımızın bu konuda ekonomik sıkıntısı oldu.

Genel olarak Gümüşhane esnafın sizlere ulaşan en büyük sorun ve sıkıntıları nelerdir?

Burada Gümüşhane esnafının en büyük sıkıntısı bu bağlamda girdi maliyetlerinin çok orantısız bir şekilde artmasıdır. Petrol, doğalgaz ve enerji fiyatlarının yükselmesiyle birlikte mesela fırıncı esnafımızı düşündüğümüz zaman un fiyatlarını gün ve gün artması tabi buna bağlı olarak ekmek fiyatını arttıramıyorsunuz. Maliyetlerin artışını düşünerek ekmek fiyatlarını arttırdığınız zaman bu da tüketiciye farklı bir şeklide yansıyor. Burada en büyük sorun hammadde fiyatlarının çok yüksek olmasından kaynaklanıyor. 

Gümüşhane Esnaf ve Sanatkarlar Odasının Başkanı olarak gerçekleştirmek istediğiniz bir hayaliniz, üzerinde çalıştığınız özel bir projeniz var mı?

Esnaf sanatkarlar birliği olarak bu konuda esnafımız ne yapabiliriz genel merkezimiz sürekli istişare halindeyiz. Genel merkezimizde tabi merkezi hükümetle Sayın Cumhurbaşkanımız sürekli istişare halinde. Esnaf sanatkarlar için çıkartılan desteklerin SGK primlerindeki desteklerin ortaya çıkmasında tabi bizim teşkilatımızın çok büyük bir katkısı var. Bunlar belki yerel medya tarafından yada kamuoyu tarafından bilinmiyor olabilir ama bu işin aslında bunun altyapısında bizim teşkilatımız vardır. Yani bu kredilerinin ertelenmesi yada işte esnaf sanatkarın bazı durumlarda vergi ve SGK borcunun ötelenmesi, verilen desteklerin paketlerin açıklanması bunda bizim teşkilatımızın çok büyük çabası vardır. Bu konuda çalışmalarımız devam ediyor. Hem Gümüşhane bazında hem de Ankara’da genel merkez düzeyinde çalışmalarımız devam ediyor.      

Gelecek dönemlerde Türkiye’de küçük esnafın yerini nerede görüyorsunuz?

Bunu öngörebilmek çok mümkün değil. Çünkü değişen dünya içerisinde bakıyorsunuz Ukrayna Rusya savaşı her şeyi etkiliyor. 3. Dünya savaşından bahsediliyor. Bu savaşın çıkıp çıkmayacağı belli değil. Dolasıyla bu konuda çok net bir öngörümüz yok. İnşallah böyle bir savaş çıkmaz ve daha iyi günler görürüz.     

Son olarak esnaflara bir mesajınız var mı?

Esnaflara mesajımız. Bizim öncelikle esnaf ve sanatkarımız her zaman devletinin yanındadır. Dediğim gibi esnaf ve sanatkarımız ‘arkadaşına, dostuma borcum olsun ama devletime borcum olmasın’ diye bunu kendine düstur edinmiş bir esnafımız var. Tabi ki bunu yerel manada söylüyorum. Gümüşhane esnafımızdan bahsediyorum ve böyle olmasını da temenni ediyorum. Her zaman devletçi bir esnafımız var. Ama dediğim gibi bu artan enerji maliyetleri özellikle esnafımızın belini büküyor. En büyük sıkıntımız bu işte. Esnaf sanatkarlara mesajdan ziyade merkezi yönetiminden beklentimiz esnaf sanatkarımızın varlığını devam ettirebilmesi için girdi maliyetlerini azaltacak yada destekleyecek şekilde bir takım politikalarının geliştirilmesi bu şekilde olursa esnaf sanatkarımız devamlığını sürdürecektir.